Dziś 82. rocznica bombardowania Lublina. Naukowiec z UMCS wykorzystał zdjęcia wykonane przez Luftwaffe do swego unikatowego projektu

W ramach finalizacji grantu Narodowego Centrum Nauki „Opracowanie ortofotomapy Lublina 1939-1945” dr Jakub Kuna z Wydziału Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS przygotował stronę internetową, na którą składają się: aplikacja mapowa prezentującą historyczną mapę fotograficzną Lublina z 1944 roku, repozytorium archiwalnych zdjęć lotniczych oraz usługa danych przestrzennych wraz z instruktażem pokazującym jak dodawać historyczną ortofotomapę do popularnych programów analitycznych (GIS) i wykorzystywać ją w dalszych badaniach.

Ortofotomapa, a inaczej ujmując, mapa fotograficzna to mapa, której treść przedstawiona jest obrazem, wykorzystującym zwykłe zdjęcia lotnicze lub satelitarne powierzchni ziemskiej,  przetworzonym metodą różniczkową oraz przedstawiona w nawiązaniu do układu współrzędnych. Stanowi zatem zespół przetworzonych zdjęć lotniczych, dopasowanych do jednolitej skali i wpasowanych na punkty osnowy geodezyjnej.

– Rocznica pierwszego bombardowania Lublina przez Niemców we wrześniu 1939 roku stanowi odpowiednią okazję do publikacji wyników danego projektu, pokazującego unikatowy materiał dokumentujący przestrzeń miasta w okresie II wojny światowej – tłumaczy Aneta Adamska, rzecznik prasowy UMCS. – Dr Kuna przygotował ortofotomapę na podstawie serii archiwalnych fotografii lotniczych. W ramach projektu z archiwum National Archives and Records Administration w USA pozyskano i udostępniono 104 zdjęcia lotnicze wykonane w 1944 roku przez Luftwaffe. NARA posiada jedyne dostępne w skali globalnej fotografie lotnicze południowo-wschodniej Polski z tego okresu – dodaje.

Dr Jakub Kuna jest pracownikiem badawczo-dydaktycznym w Katedrze Geomatyki i Kartografii UMCS, doktorem nauk o Ziemi w dyscyplinie geografia, od 2019 roku  adiunktem. Jego zainteresowania naukowe to: wizualizacja kartograficzna, grafika komputerowa, analizy geostatystyczne w środowisku programistycznym R, nowoczesne metody analiz i narzędzia GIS w badaniach przeszłości, dawne mapy topograficzne oraz historia Lubelszczyzny.

– Pomysł na realizację projektu podsunął mi kolega dr Mateusz Zawadzki – wyjaśnia Jakub Kuna.  – Nie do końca zdawałem sobie jednak sprawę, ile pracy pochłonie jego wykonanie. Od blisko 10 lat w temacie sprowadzania, analizy i wykorzystania w badaniach niemieckich zdjęć lotniczych z archiwum w USA istniał niepisany monopol Politechniki Warszawskiej. W 2017 r. w serwisie fotopolska.eu pojawiły się pierwsze zdjęcia lotnicze Lublina wykonane przez pilotów Luftwaffe. Z dużym zaciekawieniem oglądaliśmy je wtedy. Skany są w dobrej jakości, a portal umożliwia powiększanie i oglądanie szczegółów. Analiza pojedynczych egzemplarzy jest jednak uciążliwa. Ale dowiedziałem się o możliwości zamówienia skanów poszczególnych zdjęć w archiwum w USA.

– Dysponując ponad 10-letnim doświadczeniem w pracy z dawnymi mapami i systemami informacji geograficznej, już wtedy miałem świadomość korzyści z opracowania mozaiki zdjęć lotniczych – wspomina naukowiec z UMCS. – Na przełomie 2019 i 2020 roku wykonałem prace inwentaryzacyjne określające liczbę zdjęć konieczną do całościowego pokrycia dzisiejszego obszaru Lublina. Oszacowałem kwotę potrzebną do ich zakupu. Impulsem do rozpoczęcia prac było ogłoszenie konkursu NCN Miniatura. Wtedy pojawiła się sposobność pozyskania środków. W czerwcu 2020 roku zgłosiłem projekt do właściwych władz uczelnianych, a po pozytywnej jego ocenie formalnej i merytorycznej został zakwalifikowany do finansowania.

Od października 2020 r. dr Jakub Kuna prowadził prace związane z pozyskaniem skanów zdjęć w wysokiej rozdzielczości, zajmował się ich obróbką graficzną, kalibracją i mozaikowaniem. Było to żmudne układanie podobne do dopasowywania „puzzli”, w taki sposób, aby końcowa mozaika przedstawiała możliwie najbardziej dokładny i jednolity czasowo obraz miasta. W międzyczasie w rodzimej katedrze badacz uzyskał pomoc w zakresie przygotowania infrastruktury serwerowej oraz aplikacji mapowej, a koleżanki i koledzy stali się pierwszymi recenzentami repozytorium, którzy także udzielali naukowcowi wielu cennych wskazówek. Mógł liczyć również na pomoc studentów z koła naukowego.

– Finalnie pozyskałem i udostępniłem 104 zdjęcia lotnicze wykonane w 1944 roku – tłumaczy autor projektu. – W skorowidzu internetowym są zawarte takie informacje jak: nr inwentarzowy, nr serii, data wykonania, miejsce wykonania, powierzchnia zdjęcia, wysokość lotu, skala zdjęcia, ogniskowa obiektywu, rozmiar i waga pliku po skanowaniu, numer folii referencyjnej w archiwum NARA. Aplikacja mapowa umożliwia wyświetlanie historycznej ortofotomapy na tle współczesnych map i zdjęć satelitarnych oraz innych danych referencyjnych. Skorowidz interaktywny pozwala na wyświetlanie zasięgu zdjęć na mapie i ich filtrowanie na podstawie daty nalotu. Dokładność położenia historycznej ortofotomapy jest zależna od jakości zdjęcia dostępnego dla konkretnej części miasta i waha się od 10 cm w centrum miasta do 1 m na obrzeżach. 

Portal składa się z 3 modułów: aplikacji mapowej online, repozytorium zdjęć do pobrania oraz instruktarzu dodawania historycznej ortofotomapy w formie specjalistycznej usługi dedykowanej dla programów branżowych. Dzięki temu kolejni badacze nie będą już musieli powtarzać żmudnych kroków swego poprzednika związanych z przygotowaniem danych. Portal w całości bazuje na technologiach typu OpenSource, a opracowane dane są udostępnione za darmo na warunkach licencji Creative Commons.

– Historyczna ortofotomapa jest przeznaczona głównie dla mieszkańców Lublina – informuje Jakub Kuna – ciekawych tego, jak wyglądało nasze miasto w okresie II wojny światowej. W praktyce może być wykorzystana do badania zmian przestrzeni, np. liczebności budynków, powierzchni i charakteru zabudowy, powierzchni i charakteru upraw. Może być również przeznaczona jako materiał do analiz w zakresie decyzji budowlanych i konserwatorskich, rewitalizacji przestrzeni, lokalizacji niewypałów, poszukiwania skarbów, itp. – dodaje.

(Tekst Leszek Mikrut. fot. Jakub Kuna)