Dziś mija 37 lat od wybuchu w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej

Wybuchy zniszczyły reaktor i uwolniły, i jeszcze długo po wybuchu uwalniały, ogromną ilość radionuklidów (wyparowało ok. 50 ton paliwa nuklearnego), które trafiły do atmosfery, gleby i wody. Skażenie – głównie radioaktywnym cezem i jodem – objęło wkrótce w mniejszym lub większym stopniu całą półkulę północną.

Przyczyną wybuchu była seria niefortunnych zdarzeń i błędów ludzkich, które doprowadziły do awarii reaktora. Podczas testów bezpieczeństwa zespół obsługi reaktora przeprowadzał serię eksperymentów, które miały na celu sprawdzenie, czy turbiny w elektrowni były w stanie generować wystarczającą ilość energii, aby zasilać chłodzenie reaktora w przypadku utraty zasilania z zewnątrz. W trakcie tych testów pracownicy popełnili błędy w kontroli procesów reaktora, co spowodowało niekontrolowany wzrost mocy reaktora i zniszczenie rdzenia.

Wybuch nastąpił, kiedy para wodna nagrzana przez reaktor wyrwała się ze swojego pojemnika i przetoczyła się przez hale reaktora, niszcząc go i wybuchając na zewnątrz. W wyniku wybuchu została uwolniona ogromna ilość radioaktywnego materiału, który rozprzestrzenił się w powietrzu i zanieczyszczał tereny wokół elektrowni.

Na miejsce katastrofy przybyła Komisja Rządowa, której przewodniczył wicepremier ZSRS Borys Szczerbina. Złożeni z niej specjaliści zdecydowali o sposobie gaszenia pożaru: na zniszczony reaktor miało zostać zrzuconych tony piasku i boru. Zadanie to zlecono załogom wojskowych śmigłowców. Zanim jednak udało się ugasić pożar przez kilka dni wiatr roznosił radioaktywny pył po całym kontynencie. W pierwszym rzędzie zaniósł go w kierunku północno-zachodnim, skażając tereny Białoruskiej SRS, Polski i docierając w końcu do Skandynawii. Podwyższenie poziomu radioaktywności odnotowano w Polsce i w Szwecji 28 kwietnia. Pierwszych oficjalnych wiadomości o awarii ZSRS udzielił rządom innych państw 29 kwietnia, trzy dni po awarii. Było to przedmiotem pretensji formułowanych pod adresem Moskwy. Rano 29 kwietnia w Polsce powołano Komisję Rządową pod przewodnictwem wicepremiera Zbigniewa Szałajdy, której zadaniem było podjęcie odpowiednich przeciwdziałań.

Następstwa katastrofy były katastrofalne dla ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego w okolicy elektrowni. W ciągu kilku dni po wybuchu władze radzieckie ewakuowały z okolicy elektrowni około 116 000 ludzi, którzy zostali narażeni na skażenie promieniotwórcze. W kolejnych latach tereny wokół elektrowni pozostały opuszczone, a ludzie, którzy nadal mieszkają w okolicy, są narażeni na skutki skażenia.

Katastrofa w Czarnobylu miała także ogromny wpływ na politykę i kulturę. Spowodowała ona zwiększenie działań na rzecz bezpieczeństwa jądrowego na całym świecie i wywołała debaty na temat zastosowania energii jądrowej. Wiele państw zaczęło zmniejszać swoją zależność od energii jądrowej, a niektóre państwa zrezygnowały z budowy elektrowni atomowych.

Mimo upływu lat skutki wybuchu w elektrowni w Czarnobylu wciąż są odczuwalne. Wciąż dochodzi do przypadków nowotworów i chorób związanych ze skażeniem promieniotwórczym, a tereny wokół elektrowni pozostają opustoszałe.

Konsekwencje zdrowotne i środowiskowe katastrofy na terenach najbardziej skażonych były przedmiotem badań kilku organizacji międzynarodowych. Według raportów opracowanych przez UNSCEAR (Komitet Naukowy ONZ ds. Skutków Promieniowania Atomowego) bezpośrednich ofiar było 31, z czego 28 zmarło krótko po awarii w skutek ostrej choroby popromiennej, a 3 z innych przyczyn. Naukowcy badający poszkodowaną populację nie stwierdzili bezsprzecznego związku miedzy ekspozycją na promieniowanie a wzrostem zachorowań na białaczkę czy inne choroby. Z jednym jednak wyjątkiem, nie ulega wątpliwości, że uwolnione wówczas promieniowanie stało się przyczyną wzrostu liczby zachorowań na raka tarczycy, w szczególności u dzieci.

Według danych z 2015 r. w latach 1991-2015 zdiagnozowano 16000 przypadków raka tarczycy u osób, które w momencie awarii były poniżej 18 roku życia. Trzeba także pamiętać o konsekwencjach gospodarczych, przede wszystkim olbrzymim koszcie usuwania skutków awarii oraz stratach związanych z wyłączeniem skażonych terenów z produkcji rolnej i przemysłowej. Nie można też zapomnieć o skutkach psychologicznych, szczególnie u osób, które musiały na zawsze opuścić swoje miejsce zamieszkania. Katastrofa odcisnęła silne piętno na ich życiu, odczuwalne również dzisiaj, mimo upływu prawie 37 lat.

(fot. pixabay.com\IPN\źródło IPN)