Natrafiono na nieznaną średniowieczną wieżę w Lublinie. To jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych na Lubelszczyźnie (zdjęcia)

W ubiegłym roku rozpoczęły się prace konserwatorskie i roboty budowlane w kościele pw. Nawrócenia św. Pawła i części budynku dawnego klasztoru pobernardyńskiego w Lublinie. Roboty ziemne przy ww. przedsięwzięciu wykonywane są przy udziale archeologów z Pracowni Badań i Nadzorów Archeologicznych Edmunda Mitrusa. Miejsce, gdzie prowadzone są prace objęte jest ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków woj. lubelskiego pod nr A/221.

Okrycie reliktów z kamienia wapiennego

– Jak wskazują dotychczasowe ustalenia historyczne, początki kształtowania się tu zabudowy sięgają drugiej połowy XV stulecia – pierwsze zabudowania klasztorne wznoszono w latach 1460-1469, a w 1470 r. rozpoczęto budowę murowanej świątyni, którą ukończono w 1497 r. Najstarsze murowane skrzydło klasztorne powstało na przełomie XV i XVI w. Po pożarze zespół odbudowano w latach 1557 – 1569, dobudowując przy tym do klasztoru dwa nowe skrzydła – wschodnie i zachodnie. Po kolejnym pożarze z 1602 r. kościół odbudowano w stylu późnego renesansu. W marcu br. archeolodzy zgłosili do WUOZ w Lublinie odkrycie podczas prac ziemnych w zakrystii kościoła, a także w korytarzu pomiędzy nią a prezbiterium kościoła, reliktów murów z kamienia wapiennego na piaskowo-wapiennej zaprawie – relacjonuje Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków dr Dariusz Kopciowski.

Na tym etapie prace zostały wstrzymane i ruszyły oględziny konserwatorskie. Wówczas okazało się, że relikty układają się w rzut prostokątnej budowli o wymiarach 7,5 x 8,5 m, od wschodu i zachodu posiadającej po trzy przypory o wymiarach 1,5 x 1,5 m. Grubość ścian fundamentu obiektu wynosiła od 1,5 do 1,7 m.

Budowla starsza niż wschodnie skrzydło klasztorne

– Już wstępna analiza stratygraficzna murów wskazała, że odkryta budowla jest starsza niż wschodnie skrzydło klasztorne i prezbiterium kościoła wybudowane po pożarze z 1602 r. Rzut obiektu i jego wymiary, zastosowany budulec nasunął przypuszczenia, iż w wyniku podjętych prac remontowych odkryto nieznaną dotychczas, średniowieczną budowlę wieżową zlokalizowaną poza murami obronnymi miasta. Analiza dostępnych historycznych źródeł dotyczących początków obecności oo. bernardynów w Lublinie, opisy darowanych im przez mieszczan nieruchomości, nie wzmiankują o żadnej wcześniejszej zabudowie na tym terenie. Nasunęło to przypuszczenie, iż możemy mieć do czynienia z jednym z najstarszych obiektów architektury murowanej w Lublinie – relacjonuje dr Dariusz Kopciowski.

W związku ze wspomnianymi okolicznościami odkrycia LWKZ wstrzymał toczące się w miejscu odkrycia roboty budowlane i nakazał inwestorowi wykonanie badań archeologiczno – architektonicznych. Miały one dać możliwość datowania odkrytego zabytku poprzez pozyskanie zabytków ruchomych i „substancji” organicznych do badań specjalistycznych, możliwość rozpoznania układu stratygraficznego nawarstwień kulturowych, w tym poziomów użytkowych i pierwotnego ukształtowania terenu, oraz rozpoznania ewentualnego rozwarstwienia chronologicznego obiektu.

Dzięki badaniom udało się określić, pełny rzut budowli wieżowej, której pozostałości znajdowały się pomieszczeniach. Co więcej, odkryto dwa mury z kamienia wapiennego na piaskowo-wapiennej zaprawie oraz dwa poziomy ceglanych posadzek. Mury mają taki sam kierunek przebiegu jak mury wieży. Zapewne są one częścią jednej budowli jednak innej niż wieża.

– Od wschodu są one przecięte wykopem pod fundament zakrystii. Odkryto również obiekt wziemny (jama śmietniskowa?), który został przecięty przez fundamenty wieży. Z obiektu pozyskano kilka fragmentów ceramiki naczyniowej szeroko datowanej na okres późnośredniowieczny (ze wskazaniem na XV w.). Z jamy pobrano próbki do analizy węgla C 14, której wyniki być może chronologię tą zmienią bądź uściślą. Datowanie radiowęglowe wykonywane jest dzięki współpracy z dr Tomaszem Dzieńkowskim kierującym Pracownią ds. badań archeologicznych nad okresem średniowiecza Lubelszczyzny z Instytutu Archeologii UMCS – wyjaśnia dr Dariusz Kopciowski.

Obok badań archeologicznych, prowadzone były również badania architektoniczne, które wykonał dr inż. arch. Krzysztof Janus z Politechniki Lubelskiej.

– Wykonał on szczegółową inwentaryzację odkrytych reliktów, przeanalizował wszystkie istniejące „węzły” w strukturze budowlanej ponad poziomem gruntu i ich z relacje z murami, odsłoniętymi poniżej posadzki zakrystii. Wykonał też dodatkowe odkrywki w ścianach, które miały uwidocznić mury wieży powyżej poziomy posadzek. Odkrył fragment lica ściany zewnętrznej wieży, wykonanej z cegieł z profilowaną spoiną (być może w wątku gotyckim), która w późniejszym okresie była co najmniej dwukrotnie tynkowana – opisuje budowlę dr Dariusz Kopciowski.

Jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych na Lubelszczyźnie

Dzięki odkryciu fundamentów można śmiało przypuszczać, że wieża miała co najmniej 5 kondygnacji i była świetnym punktem obserwacyjnym. Zdaniem badacza konstrukcja tego typu nie mogła powstać po wzniesieniu kazimierzowskich obronnych murów miejskich (po 1341 r.), gdyż w takim układzie stanowiłaby zaprzeczenie obronności miasta. Mogła stanowić jeden z elementów większego systemu obronnego średniowiecznego Lublina.

Jak wyjaśnia dr Dariusz Kopciowski relikty odkrytej wieży stanowią  jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych na Lubelszczyźnie, rzucających zupełnie nowe światło na rozwój przestrzenny miasta w średniowieczu i otwierających nowe perspektywy badawcze dla naukowców różnych dziedzin zajmujących się „rekonstrukcją” przeszłości Lublina. Obecnie dyskutowana jest sprawa sposobu wyeksponowania odkrytych reliktów wieży.

(Źródło LWKZ\Opracowano na postawie: – materiałów własnych WUOZ w Lublinie, Sprawozdania z badań archeologicznych reliktów wieży odkrytych w zespole kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła przy ul. Bernardyńskiej 5 w Lublinie aut. E. Mitrus, J. Jóźwiak, 2023 r. , Wstępnego sprawozdania z badań architektonicznych w formie nadzoru, aut. dr inż. arch. Krzysztof Janus, 2023 r.)

fot. GoogleEarth

fot. E. Mitrus

fot. E. Mitrus

fot. E. Mitrus

fot. E. Mitrus

fot. E. Mitrus

Dawny kościół i klasztor oo. bernardynów. Fragment panoramy Lublina z XVII w. z widokiem na budynek świątyni i wieży (fragm. z oprac. K. Janusa, 2023)

Dawny klasztor oo. bernardynów. Fragment dawnej panoramy Lublina z XVIII w. z widokiem na budynek świątyni i wieży (fragm. z oprac. K. Janusa, 2023)