Jest raport naukowców o Górkach Czechowskich. Opisuje wszystkie cenne rośliny i zwierzęta, jakie odkryto na tym terenie

We wtorek opublikowany został raport naukowców, którzy na zlecenie miasta określali wartość przyrodniczą trzech lubelskich wąwozów: Górki Czechowskie, Lipnik oraz Zimne Doły. Zawarte w opracowaniu „Zachowanie różnorodności biologicznej miasta Lublin poprzez ochronę wybranych wąwozów” dane, najbardziej interesowały miejskich aktywistów i ekologów, zaangażowanych w ochronę terenu dawnego poligonu na Czechowie przed zabudową. Apelowali też do prezydenta Lublina, aby do czasu przygotowania raportu, miasto wstrzymało się z decyzjami dotyczącymi przeznaczenia tego terenu.

Sąd znał treść wcześniej

Sprawę raportu rozpatrywał też Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie. Jedna z mieszkanek Lublina, Magdalena Wolanowska, żądając unieważnienia studium zagospodarowania przestrzennego Górek Czechowskich podniosła fakt, iż miasto uchwalając dokument, nie przedstawiło raportu z inwentaryzacji tego terenu, co miało mieć bardzo duże znaczenie dla tej sprawy.

Ostatecznie sąd odrzucił skargę z powodów proceduralnych, jednocześnie po zapoznaniu się z treścią raportu przychylił się do skargi złożonej przez ówczesnego wojewodę lubelskiego Przemysława Czarnka i uznał nieważność studium. Jako powód uznał ryzyko zniszczenia cennego przyrodniczo obszaru. Chodziło o to, że jedną z podstawowych zasad tworzenia studium, jest zapewnienie ochrony obszarom przyrodniczym. Tymczasem zatwierdzony przez radnych dokument miał naruszać tę zasadę.

Obszar opracowania

Eksperci poddali opracowaniu teren 261 ha Górek Czechowskich, zarówno dawnego poligonu, jak też obszaru leżącego po drugiej stronie ul. Bohaterów Września. Jest to rozległy system suchych dolin erozyjno – denudacyjnych z dużym wąwozem i kilkoma rozcięciami krawędzi doliny Czechówki. Inwentaryzacja miała na celu szczegółową weryfikację aktualnych granic planistycznych i walorów przyrodniczych. Prowadzono ją w trzech kategoriach: inwentaryzacja przyrody nieożywionej, inwentaryzacja i waloryzacja elementów przyrody ożywionej oraz analiza urbanistyczna.

W przypadku przyrody ożywionej skupiono się na siedliskach i gatunkach roślin, ważkach, motylach, płazach i gadach, ptakach oraz chomiku europejskim. Całość zrealizowali specjaliści z różnych dziedzin, mający odpowiednie doświadczenie i stosowny dorobek naukowy, dotyczący obszaru miasta Lublin. Jak podkreślono w raporcie, tylko to gwarantowało wysoką jakość opracowania i możliwość dokonania pewnych uogólnień oraz ujęcia również o charakterze syntetycznym dla miasta.

Przewietrzanie miasta

Analizie poddano m.in. wskazywane przez wiele osób przewietrzanie miasta w tym miejscu. Suche doliny stanowią bowiem swego rodzaju tunele aerodynamiczne, dzięki czemu zapewniają dopływ mas powietrza. W dolinach Górek Czechowskich, przy prędkości wiatru 2 m/s stwierdzono niedostateczne przewietrzanie wynikające z ukierunkowania dolin oraz ich cech morfometrycznych. Jednak już wiatr wiejący z prędkości 3 m/s stwarza dostateczne warunki przewietrzania.

Jak wykazały badania terenowe, ze względu na duży stopień ingerencji człowieka w tym terenie, głównie chodziło o dwupoziomowy węzeł komunikacyjny, uzyskany obraz przewietrzania doliny w tym miejscu raczej nie odpowiada rzeczywistości. Przy prędkości wiatru od 3 m/s oraz kierunku z sektora północnego, Górki Czechowskie mają istotne znaczenie w dostarczaniu niezanieczyszczonego powietrza do systemu przewietrzającego dużą część miasta z racji swojej znaczącej powierzchni porośniętej roślinnością. Tereny biologicznie czynne dostarczają tlen do atmosfery, a w wyniku fotosyntezy pobierają dwutlenek węgla. Znacząco redukują udział zanieczyszczeń, co jest szczególnie istotne w świetle złej jakości powietrza w Polsce

Zbiorowiska roślinne

Teren dawnego poligonu został opanowany głównie przez ekspansywną nawłoć. Pojedynczo, niekiedy w zagęszczeniu, rosną też drzewa i krzewy. Niewysoka roślinność leśna opanowała w większości system wąwozowy oraz system rozcięć krawędzi doliny Czechówki na południowym skraju. Stwierdzono, że występują tam następujące zbiorowiska roślinne: kserotermiczne, okrajkowe, łąkowe, synantropijne oraz zaroślowe i leśne. Dość duży udział powierzchniowy mają zbiorowiska muraw kserotermicznych, a także zbiorowiska okrajkowych i łąkowych.

Mniejszą powierzchnię zajmują zbiorowiska zaroślowe i leśne. Wierzchowiny, zbocza oraz dna niektórych wąwozów porastają zbiorowiska synantropijne. Najcenniejsze płaty muraw występują na zboczach wąwozów, na wałach strzelnicy, a także w niektórych fragmentach wierzchowiny. Odnotowano też obecność siedlisk przyrodniczych z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Murawy kserotermiczne oraz 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie w postaci łąki rajgrasowej. Na obszarze Górek Czechowskich stwierdzono występowanie 20 zespołów i 14 zbiorowisk roślinnych.

Na szczególną uwagę zasługują płaty zbiorowisk zaroślowych w północno-zachodniej części obszaru z udziałem dębu szypułkowego, w tym okazu pomnikowego o obwodzie ponad 5 m, a także wiśnią karłowatą, która objęta jest ochroną prawną. Oba te okazy znajdują się poza obszarem poligonu. Łącznie doliczono się 74 gatunków drzew i krzewów.

Rośliny chronione

W obrębie wąwozu odnaleziono 7 gatunków roślin objętych ochroną prawną, 6 gatunków zagrożonych oraz 29 uznawanych za rzadkie. Wśród gatunków objętych ochroną prawną są: centuria pospolita, dziewanna fioletowa, dzwonek boloński, kocanki piaskowe, wawrzynek wilczełyko, wiśnia karłowata i zawilec wielkokwiatowy. Z gatunków zagrożonych wyginięciem wymieniono: dziewannę fioletową, dzwonek boloński, fiołek skalny, komosę trójkątną oraz lepczycę rozesłaną.

Jeżeli zaś chodzi o gatunki rzadkie w skali kraju lub regionu są to: ciemiężyk białokwiatowy, czyściec prosty, driakiew żółtawa, goździk kartuzek, jastrzębiec sabaudzki, kopytnik pospolity, krwawnik pannoński, caperz siny, pięciornik biały, przetacznik ząbkowany, przytulia wonna, róża sina, róża Jundziłła, róża kutnerowata, róża miękka, róża rdzawa, róża zapoznana, rutewka mniejsza, strzęplica nadobna, szałwia łąkowa, szczodrzeniec ruski, szparag lekarski, śniedek baldaszkowaty, turzyca wczesna, wiązówka bulwkowa, wilżyna bezbronna, złoć łąkowa i złoć mała.

Odnotowano też 33 gatunki inwazyjne. Najbardziej rozpowszechnione są nawłocie: późna i kanadyjska, klon jesionolistny i przymiotno białe. Pozostałe gatunki rosną w niewielkich skupieniach lub pojedynczo.

Owady

W trakcie prowadzonych badań sprawdzano głównie obecność ważek i motyli. O ile tych pierwszych jest niewiele, gdyż odnotowano tylko dwa gatunki, to natrafiono na 44 rodzaje motyli dziennych. Co więcej, inwentaryzacja przyrodnicza prowadzona w okresie wiosennym 2019 roku pozwoliła wykazać sześć nowych gatunków, nieopisanych w 2018 roku. Największą różnorodnością gatunkową charakteryzowały się motyle należące do rodziny rusałkowatych, gdzie wykazano łącznie 21 taksonów.

Zdecydowanie mniej liczne pod względem jakościowym były rodziny bielinkowatych, których stwierdzono odpowiednio 16 gatunków. W obrębie rodziny powszelatkowatych stwierdzono 4 gatunki, a w przypadku paziowatych tylko 1 takson. Na obszarze badanych wąwozów stwierdzono jeden gatunek chroniony, jakim był czerwończyk nieparek.

Płazy i gady

Na obszarze Górek Czechowskich w latach 2016 -2019 stwierdzono obecność tylko jednego gatunku płaza – grzebiuszki ziemnej. Przeprowadzona inwentaryzacja nie wykazała obecności jej miejsc rozrodu. Woda utrzymywała się zbyt zbyt krótko, by mogły się w niej przeobrazić płazy. Najbliższe znane miejsca rozrodu grzebiuszki ziemnej znajdują się w Ogrodzie Botanicznym oraz w zbiornikach retencyjnych zlokalizowanych wzdłuż trasy 809. Grzebiuszka ziemna jest płazem objętym ochroną ścisłą.

Gady reprezentowane są zaś przez jaszczurkę zwinkę. Populacja jest szeroko rozprzestrzeniona i stwierdzono trzy miejsca ich rozrodu, zlokalizowane na skarpach wokół dawnej strzelnicy. Jaszczurka zwinka jest gadem objętym ochroną częściową.

Ptaki

Inwentaryzację ptaków rozpoczęto w pierwszych dniach lipca 2018 roku i prowadzono do 30 czerwca 2019 r. Specjalistom zależało bowiem, aby objąć zarówno okres wczesnowiosenny, wiosenny, letni, jak i jesienny oraz zimowy. Pozwoliło to na opracowanie w miarę pełnej listy gatunków. Posiadano bowiem dane mówiące o tym, że na terenie Górek Czechowskich występuje łącznie 89 gatunków, w tym 54 lęgowe i prawdopodobnie lęgowe.

Większość gniazdujących to gatunki związane przede wszystkim z zielenią wysoką. Natrafiono na kilka par gąsiorka oraz pojedyncze stanowiska kląskawki i pokląskwy. Zdecydowanymi dominantami stały się za to łozówka i cierniówka. Liczebność obu z pewnością przekracza 100 par lęgowych. Wśród najliczniejszych pojawiły się bażant i pospolita w całym mieście sroka. Coraz bardziej ekspansywne kępy krzewów i młodników sprzyjają populacjom piegży, piecuszka i słowika szarego.

Bardziej i mniej zwarte zadrzewienia są miejscem licznego występowania kapturki, pierwiosnka i rudzika. Gniazdują w nich również krogulec i sójka. W płacie zadrzewień usytuowanym w płn. zach. części badanego terenu znajduje się również stanowisko lęgowe myszołowa. W 2018 r. znaleziono tam gniazdo i widziano niepokojące się ptaki dorosłe, lecz w kolejnym roku nie stwierdzono innych dowodów ewentualnego lęgu.

Chomik europejski

Tworząc raport naukowcy sporo uwagi położyli na populację chomika europejskiego. Jest on bowiem objęty w Polsce ochroną gatunkową, ze wskazaniem do ochrony czynnej. Jest też gatunkiem wymienionym w Konwencji Berneńskiej, Dyrektywie Siedliskowej, Czerwonej liście IUCS, oraz Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. W trakcie badań w roku 2018 i 2019 potwierdzono obecność wielu nor chomika.

Na Górkach Czechowskich wyznaczono kilka stanowisk, większość znajdowała się pomiędzy ulicami: Koncertową, Północną, gen. Ducha, Poligonową oraz Zelwerowicza. Dwa stanowiska zostały wyznaczone na zachód od ul. Bohaterów Września, pośród pól uprawnych. Na terenie objętym inwentaryzacją odnaleziono 64 nory chomika europejskiego.

Inne zwierzęta

Wyniki inwentaryzacji pozostałej fauny wykazały obecność trzynastu gatunków zwierząt rzadkich i chronionych. Na szczególna uwagę zasługuje duża liczebność dwóch kserotermicznych ślimaków: wałkówki trójzębnej oraz ślimaka żółtawego. Oba gatunki występują tu razem ze stosunkowo pospolitym w regionie wstężykiem austriackim, który podobnie jak one preferuje suche siedliska bogate w wapń, jakimi są lessowe wąwozy. Mówiąc o cennej faunie Górek Czechowskich należy wspomnieć o obecności niewielkiego zimowiska nietoperzy, znajdującego się w jednym ze schronów.

Miejsce to było kontrolowane od 2009 roku. Stwierdzono tam zimowanie pojedynczych nocków Natterara. Z racji wąskiego przejścia oraz częściowego zarośnięcia otoczenia schronu dostęp do niego był utrudniony, a same zimowisko nie rzucało się w oczy przypadkowym przechodniom. Niestety w 2016 roku jego wejście zostało rozkopane, zmieniając w ten sposób warunki termiczne i wilgotnościowe schronienia. Od tego momentu nie notuje się zimowania nietoperzy w tym miejscu.

Na terenie Górek Czechowskich odnotowano siedem gatunków zwierząt łownych. Spośród nich dziki należą do najczęściej spotykanych dużych ssaków. Ponadto w obrębie wąwozów można obserwować liczne lisie nory. Jedynie sporadycznie odnotowano takie gatunki jak zając, kuna domowa, czy jenot. Ten ostatni jest w Polsce gatunkiem obcym i uznawany jest za inwazyjny.

(fot. UM Lublin)