Czym jest węgiel brunatny?

Jak informuje Państwowy Instytut Geologiczny, jest to produkt przemiany organicznej materii roślinnej. Stanowi formę przejściową pomiędzy torfem a węglem kamiennym. W porównaniu jednak z węglem kamiennym zawiera mniej czystego węgla, bo od około 58 do 78%, oraz więcej siarki – do około 5%. Przekłada się to na mniejszą kaloryczność węgla brunatnego, która waha się od 7 do nawet 23 MJ/kg.

Podana wartość opałowa zależy od miejsca wydobycia. Powszechnie uważa się, że węgiel brunatny pochodzący z czeskich kopalni jest lepszej jakości niż polski, a jego kaloryczność oscyluje w granicach 21 MJ/kg.

Drugim czynnikiem wpływającym na wartość opałową jest wilgotność opału. Węgiel brunatny łatwo chłonie wodę, dlatego zaraz po wydobyciu jego wilgotność może wynosić nawet 50%. Wówczas też jego kaloryczność jest najniższa.

Węgiel brunatny – zastosowanie

Ze względu na swoje właściwości, węgiel brunatny wykorzystywany jest głównie przez elektrownie i elektrociepłownie, rzadziej przez zakłady chemiczne. Opał ten sprawia trudności w transportowaniu na większe odległości. Jest miękki i ma tendencje do zbrylania.

Ponadto, ze względu na dużą zawartość wody, szybko zamarza zimą. Dlatego zakłady do których trafia najczęściej znajdują się obok kopalni odkrywkowych.

Marginalna część węgla brunatnego trafiała również do gospodarstw domowych. Jednak z dniem 1 czerwca 2020 r. na terenie całej Polski weszły w życie przepisy zakazujące sprzedaży tego rodzaju opału klientom indywidualnych.

Ustawodawca motywował tę decyzję głównie szkodliwym wpływem węgla brunatnego na środowisko. Ze względu na jego złą jakość – dużą wilgotność i niską kaloryczność – był on często wrzucany do kotłów starego typu, a więc popularnych kopciuchów.

Ponadto dym z węgla brunatnego jest bardziej trującymi, niż ten powstały w wyniku spalania węgla kamiennego.

Z powodu kryzysu energetycznego przepisy zostały zawieszone i do 30 kwietnia 2023 roku klienci indywidualni mogą kupować węgiel brunatny i spalać go w przydomowych piecach. Ale czy to się opłaca?

Cena węgla brunatnego

Opał ten, a przynajmniej węgiel pochodzący z polskich kopalni odkrywkowych, jest bardzo tani. Kopalnia Bełchatów, w zależności od wielkości bryły, sprzedaje sortowany węgiel brunatny po 191,51 lub 305,56 zł brutto za tonę. Natomiast w Kopalni Turów można go nabyć za 327,18, 388,68 zł lub 494,46 zł brutto za tonę.

Ceny, choć niskie, są zróżnicowane i zależą też od kaloryczności węgla. W przypadku polskich kopalni wartość opałowa wynosi minimum 7,2 MJ/kg (Bełchatów) i 9 MJ/kg (Turów), ze średnią dochodzącą do około 14 MJ/kg.

Zdecydowanie większą kaloryczność ma węgiel brunatny pochodzący z czeskich kopalni. Ma on parametry zbliżone do węgla kamiennego, dlatego często nazywany jest młodym węglem, a jego wartość opałowa może dochodzić nawet do 23 MJ/kg.

Niestety, za tę jakość trzeba też dużo więcej zapłacić. Polscy dystrybutorzy „eko-groszku” pochodzącego z Czech często oferują go w granicach 1800-2200 zł za tonę. To dużo, biorąc pod uwagę, że gospodarstwa domowe mogą kupić od samorządów węgiel kamienny za maksymalnie 2000 zł.

Bardziej opłacalny finansowo, uwzględniając tylko cenę zakupu, może być węgiel z polskich kopalni odkrywkowych. Przy założeniu, że najlepszy węgiel brunatny ma kaloryczność 14 MJ/kg, to teoretycznie 2 tony tego opału dadzą taką samą korzyść energetyczną, jak tona węgla kamiennego o kaloryczności 28 MJ/kg.

Natomiast dwie tony węgla kamiennego z Turowa kosztują niecałe 1000 zł, czyli dwa razy mniej, niż tona węgla z Czech. Takie jednak uproszczone rozważania mogą prowadzić do błędnych wniosków. Nie można bowiem skupić się wyłącznie na wartości opałowej i cenie, ponieważ ważne są również inne parametry węgla.

Wilgotność węgla brunatnego

Niezwykle istotna jest również wilgotność opału. W przypadku węgla brunatnego pochodzącego z polskich kopalni dochodzi ona do prawie 50%. Oznacza to, że podczas jego spalania duża część energii, zamiast na ogrzanie domu, zostanie wykorzystana do odparowania nadmiaru wody.

Dlatego taki opał przed wrzuceniem do kotła należy najpierw wysuszyć. Jak jednak wysuszyć opał kupiony późną jesienią lub zimą? Jest to praktycznie niemożliwie w domowych warunkach.

Mniejszą wilgotność ma węgiel pochodzący z czeskich kopalni. Wiele jednak zależy od miejsca i warunków, w jakich był on składowany. Opał ten łatwo wchłania wilgoć i jeśli nie został właściwie zabezpieczony przed opadami, jego wilgotność mogła się zwiększyć w trakcie magazynowania i transportu.

Szkodliwość dla zdrowia i środowiska

Nie bez powodu wprowadzono zakaz sprzedaży węgla brunatnego odbiorcom indywidualnym. Bo choć opał ten musi spełniać obowiązujące w Polsce normy emisji, to uważany jest za bardziej szkodliwy dla środowiska i zdrowia, niż węgiel kamienny.

W trakcie jego spalania często powstają gęste kłęby dymu, zawierające wiele trujących substancji, w tym groźny dla zdrowia dwutlenek siarki.

Możliwość uszkodzenia instalacji grzewczej

Przed przystąpieniem do palenia węglem brunatnym należy się upewnić, czy piec centralnego ogrzewania nadaje się do tego. Najlepiej zajrzeć do instrukcji obsługi lub skontaktować się z jego producentem.

Jednak nawet jeśli kocioł będzie spełniał wymagania, to węgiel brunatny powinien mieć odpowiednią wilgotność. Wrzucenie do niego mokrego opału szybko będzie skutkowało osmoleniem wnętrza kotła oraz instalacji odprowadzającej spaliny. W efekcie może dojść do takich przykrych konsekwencji, jak korozja pieca czy niedrożność i uszkodzenie przewodu kominowego.

Można palić węglem brunatnym, ale czy warto?

W pewnych sytuacjach palenie węglem brunatnym jest oczywiście możliwe, choć nie bez negatywnego wpływu na zdrowie i środowisko. Po pierwsze jednak, piec musi być do tego przystosowany, a po drugie, opał powinien mieć odpowiednie parametry.

Ale nawet jeśli wszystkie wymogi zostaną spełnione, to i tak obsługa takiego kotła jest uciążliwa. Trzeba często dorzucać węgiel i usuwać spore ilości popiołu.

Dlatego zdecydowanie lepiej kupić kocioł na pellet lub inne, bardziej ekologiczne paliwa, przynoszące również korzyści finansowe. Firma Metal-Fach Technika Grzewcza oferuje nowoczesne piece centralnego ogrzewania, na które można otrzymać dofinansowanie z programu Czyste Powietrze.