W naszym regionie odnaleziono redutę z czasów Konstytucji 3 maja. To jedyny tego typu obiekt w Polsce

Na polach między miejscowościami Gołąb a Wólka Gołębska w powiecie puławskim znajdują się pozostałości reduty z czasów Konstytucji 3 maja. Jej odkrycia dokonano niedawno, gdyż prace badawcze prowadzone były w ubiegłym roku. Było ono efektem wcześniej przeprowadzonych analiz historycznych źródeł kartograficznych zestawionych ze współczesnymi materiałami: ortofotomapami, fotografiami lotniczymi oraz cyfrowym modelem terenu. Rezultaty poddano zaś weryfikacji w terenie.

Latem, na wytypowanym obszarze, przystąpiono zaś do archeologicznych badań nieinwazyjnych. Natrafiono na fragment silnie zniszczonego obiektu, praktycznie całkowicie zniwelowanego podczas wieloletnich prac agrarnych. Reduta składała się z łamanego, czworobocznego wału oraz wykopanej przed jej czołem, otaczającej fosy.

Jak wskazują przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, podobne reduty, jako małe, samodzielne dzieła polowe przeznaczone były do prowadzenia dookolnego ognia strzeleckiego i artyleryjskiego pod osłoną wałów. Po zestawieniu rezultatów archeologicznego rozpoznania oraz kwerendy naukowcy ustalili, że wzniesienie i użytkowanie badanego w Wólce Gołębskiej dzieła fortyfikacyjnego należy wiązać z manewrami wojskowymi, jakie na pobliskich terenach odbyły się we wrześniu 1791 roku.

To właśnie tuż obok, na polach między tymi wsiami, blisko pół roku po uchwaleniu majowej konstytucji powstał obóz wojskowy. Uchwalone bowiem podczas Sejmu Wielkiego reformy dotyczyły też poprawy stanu obronności kraju. W odbywających się wówczas wielkich manewrach wojskowych wzięło udział blisko 6 tys. żołnierzy. W miejscu tym zgromadzono oddziały różnych formacji wojsk koronnych: piechoty, kawalerii i artylerii.

– Ćwiczenia te, poza stricte wojskowym charakterem miały też cechy manifestacji narodowej. Odbyły się, bowiem na fali patriotyzmu i optymizmu, który opanował polskie społeczeństwo po uchwaleniu nowej konstytucji. Manewry miały stać się manifestacją polskiego oręża, a zarazem wyrazić nadzieję – w duchu konstytucyjnych reform – na lepsze czasy, poprawę siły i obronności Rzeczypospolitej – wyjaśnia dr. Dariusz Kopciowski, Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków

Przebieg ćwiczeń znany jest z zachowanych źródeł historycznych. W raportach wojskowych oraz relacjach bezpośrednich obserwatorów – znalazły się szczegółowe opisy tych wydarzeń. W sąsiedztwie wsi Gołąb założono polowy obóz wojskowy. Wytyczono główną drogę obozową, ustawiano namioty, zorganizowano stajnie, piekarnie, kuźnie oraz lazaret.

Manewrom i wojskowym rewiom towarzyszyło szereg pomniejszych, przeznaczonych dla cywilów imprez – m.in. spotkania, biesiady połączone z występami artystycznymi o tematyce patriotycznej. Organizatorami i fundatorami „oprawy” manewrów była wpływowa magnacka rodzina Czartoryskich. Gospodarzami byli książę Adam Kazimierz i jego żona Izabela, właściciele głównej rezydencji rodu – w Puławach.

Jak podkreślają archeolodzy, zlokalizowana w Wólce Gołębskiej reduta to jedyny zachowany dotychczas w Polsce, a najpewniej też w środkowej i wschodniej Europie, nowożytny obiekt militarny przeznaczony do przeprowadzania szkoleń wojskowych. Jest nieocenionym źródłem wiedzy o ówczesnej taktyce i technice wojskowej, szczególnie w dziedzinie rodzącej się u schyłku XVIII wieku w Polsce sztuce budowania polowych umocnień obronnych, stałego elementu pola walki nieprzerwanie wykorzystywanego do chwili obecnej.