80 lat temu dobiegła końca historia niemieckiego obozu koncentracyjnego w Lublinie

Niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku powstał w 1941 r. na mocy decyzji Heinricha Himmlera. Obóz miał pomieścić 50 tys. jeńców. Jesienią 1942 r. przystąpiono do jego rozbudowy, tak aby docelowo był miejscem kaźni dla ponad 200 tys. ludzi. Nigdy jednak nie zrealizowano całościowych planów odnośnie wielkości obozu. Początkowo przetrzymywano w nim mężczyzn, ale w październiku 1942 r. utworzono obóz dla kobiet i dzieci. Więźniowie pochodzili z 30 krajów. Byli wśród nich m.in. Żydzi, Polacy, Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. Właściwa nazwa obozu brzmiała KL Lublin (od 1943 r.). Nazwa potoczna „Majdanek” pochodziła od dzielnicy Lublina – Majdan Tatarski.

Do obozu na Majdanku trafiały transporty więźniów z innych obozów, z więzień i gett. Trafiali tu jeńcy sowieccy, polska inteligencja i członkowie ruchu oporu, wysiedleńcy z Zamojszczyzny i ludzie z łapanek. Warunki bytowe były bardzo ciężkie: pasiaki i drewniane chodaki, głodowe racje żywnościowe, ciężka, wyniszczająca praca i bestialskie traktowanie przez Niemców. Warunki życia, choroby, głód i wychłodzenie powodowały wysoką śmiertelność więźniów. Przez obóz przeszło około 150 tys. osób, z czego około 78-80 tys. zginęło, w tym około 59 tys. Żydów.

Na Majdanku Niemcy w planowy sposób prowadzili eksterminację więźniów. Jeńców chorych, osłabionych, niezdolnych do pracy rozstrzeliwano. 3 listopada 1943 r. podczas akcji „Dożynki” rozstrzelano 18 tys. Żydów. Od jesieni 1942 r. działało w obozie 5 komór gazowych, w których uśmiercano ludzi. Zwłoki były kremowane i jako nawóz używane w pobliskim folwarku SS.

Wyzwolenie obozu

Jan Klonowski, lekarz, więzień Majdanka, który w obozie przebywał 33 miesiące wspominał: „22 lipca 1944 r. była sobota. Wymarsz. Pali się krematorium. Szosą z Chełma waliły tłumy armii niemieckiej w pewnej panice. Nas naturalnie popędzono tą samą drogą (…). Piechotą do Kraśnika. Padał cały dzień deszcz. Deszcz okropny. Tak, że przesiąkliśmy całkowicie”.

Niemcy w pośpiechu nie zdołali zrealizować planu spalenia całego obozu, nie zniszczyli nawet całkowicie krematorium. Spłonęła zaledwie jego drewniana obudowa, ale zachowały się piece, stół sekcyjny i metalowe urny na prochy. Nietknięta pozostała także większość budynków i urządzeń obozu. Wśród tych licznych obiektów znajdowały się porażające dowody zbrodni: prochy, szczątki oraz ciała zamordowanych i zmarłych na Majdanku niemal 80 tysięcy osób.

W dniu wymarszu ostatniego transportu toczyła się już bitwa o Lublin. W kilku jego rejonach Niemców zaatakowali najpierw żołnierze Armii Krajowej, niedługo potem silny szturm rozpoczęły wojska radzieckie I Frontu Białoruskiego. Zacięte walki trwały prawie trzy dni. 25 lipca o godz. 1.45 rozbite wojska niemieckie pospiesznie wycofały się z miasta. Na teren Majdanka Armia Czerwona wkroczyła dzień wcześniej. Czerwonoarmiści zastali na Majdanku swoich byłych towarzyszy broni – 985 jeńców z lazaretu. Wycieńczone i okaleczone sylwetki niektórych z nich utrwalone zostały na zdjęciach archiwalnych wykorzystanych w filmie „Majdanek – cmentarzysko Europy”.

(Źródło: Państwowe Muzeum na Majdanku\IPN)